شب نهم محرم تاسوعا متعلق به کیست؟
رویداد۲۴ الهام عندلیب‌مقدم: محرم ماه عزاداری خاندان محمد (ص) است؛ با توجه به ورود امام حسین (ع) و یارانش در روز دوم محرم به کربلا و شهادت ایشان در روز دهم محرم، شیعیان دهه اول این ماه را، به عزاداری و ذکر مصیبت ایشان می‌پردازند و در بزرگ‌داشت رنج‌دیدگان کربلا، هر روز از این دهه را به یکی از حماسه‌سازان این نهضت جاویدان اختصاص داده‌اند.
شب تاسوعا به نام حضرت ابوالفضل العباس (ع)
حضرت ابوافضل (ع) برادر کوچکتر امام حسین (ع) است که از برجسته‌ترین شخصیت‌های قیام کربلا بود. ایشان پرچمدار لشگر حسین‌بن‌علی بود که در روز عاشورا به شهادت رسید. اهمیت ایشان نزد شیعیان به دلیل نقشی است که در واقعه کربلا داشته است.
حضرت ابوالفضل العباس (ع) که بود؟
«عباس‌بن‌علی‌بن‌ابی‌طالب» (61-26 ه ق) مشهور به «ابوالفضل»، فرزند پنجم حضرت علی (ع) و فرزند اول «فاطمه بنت حزام معروف به ام‌البنین» است. مادر حضرت عباس با قاتل امام حسین، «شمربن‌ذی‌الجوشن»، از یک قبیله بودند، اما نسبت خواهر برادری آنها که در برخی منابع بیان شده کذب است.
تولد حضرت ابوالفضل العباس (ع)
در تاریخ تولد حضرت عباس (ع) اختلاف وجود دارد؛ اما بنا به قول مشهور، ایشان در سال ۲۶ هجری قمری، در شهر مدینه متولد شد. روایت است وقتی عباس (ع) به دنیا آمد، امام علی بر بازوانش بوسه زد و گریه کرد و در پاسخ به ام‌البنین که دلیل گریه ایشان را پرسید، گفت: «دو بازوی عباس در راه یاری به حسین جدا خواهد شد و خداوند در ازای دو دست بریده‌اش، دو بال در آخرت به او عطا خواهد کرد.»
همسر و فرزندان حضرت ابوالفضل العباس (ع)
حضرت ابوالفضل (ع) بین سال‌‌های ۴۰ تا ۴۵ هجری قمری، با «لبابه نوه عباس‌بن‌عبدالمطلب» ازدواج کرد.
حاصل این ازدواج دو پسر به نام‌های «فضل» و «عبیدالله» بود.
بیشتر بخوانید: مبارزات امام حسین
برخی منابع، از فرزندان دیگری به نام‌های حسن، قاسم، محمد و دختری برای حضرت عباس نام برده‌اند و آورده‌اند قاسم و محمد در روز عاشورا پس از شهادت پدرشان به شهادت رسیدند.
در بعضی منابع نیز آورده شده است که یکی از فرزندان حضرت عباس به نام «عبیدالله»، با دختر امام سجاد (ع) ازدواج کرد.
گزارش شده است که نسل حضرت عباس از پسرانش عبیدالله و حسن ادامه پیدا کرده است. فرزندان حضرت عباس از مشهورترین تبار علویان بودند و بسیاری از آنها عالم، شاعر، قاضی و حاکم توصیف شده‌اند. گستردگی نسل حضرت عباس از شمال آفریقا تا ایران گزارش شده است؛ برخی دلیل آن را مهاجرت فرزندان حضرت عباس به دلیل ظلم و ستم حاکمان وقت دانسته‌اند.
کنیه و القاب حضرت ابوالفضل العباس (ع)
حضرت عباس دارای چندین کنیه است که عبارتند از:
ابوالفضل: مشهورترین کنیه حضرت عباس است؛ نقل شده است عباس (ع) فرزندی به نام «فضل» داشت، به همین دلیل ایشان را ابوالفضل می‌خوانند.
ابوالقاسم: حضرت عباس فرزند دیگری به نام «قاسم» داشت، به همین خاطر به ایشان ابوالقاسم نیز گفته می‌شود.
ابوالقِربَة: «قربه» به معنای مشک آب است؛ حضرت عباس در واقعه کربلا چندین بار مشک آب به خیمه‌ها آورد.
ابوالفَرجَة: «فرجه» به معنای گشایش و برطرف کردن اندوه است؛ بسیاری معتقدند حضرت عباس در کار کسانی که به ایشان متوسل می‌شوند، گشایش ایجاد می‌کند.
برای حضرت عباس القاب متعددی ذکر شده که بر اساس صفات و فضایل ایشان به آن حضرت نسبت داده شده است، برخی از این القاب قدیمی و برخی جدید هستند، مانند قمر بنی‌هاشم، باب‌الحوائج، سقا، علمدار و ...
خصایص و فضایل حضرت ابوالفضل العباس (ع)
به گزارش رویداد۲۴ از مهم‌ترین فضایل حضرت ابوالفضل، همراهی با امام علی، امام حسن و امام حسین است. برخی معتقدند گرچه حضرت عباس (ع) در درجه معصومان نیست، اما از نزدیک‌ترین افراد به آنها است. حیات ایشان مصادف با پنج امام معصوم یعنی امام علی، امام حسن، امام حسین، امام سجاد و امام باقر بوده است.
برخی نویسندگان می‌گویند که عباس (ع) همیشه دو برادر بزرگ‌ترش امام حسن (ع) و امام حسین (ع) را امام خود می‌دانست و در مقابل آنان مطیع و فرمانبردار بود و همواره ایشان را یابن رسول الله، یا سیدی و امثال این خطاب می‌کرد.
بسیاری منابع آورده‌اند حضرت عباس بهره‌ای از علم داشته است، ایشان از نظر دانش، پارسایی و عبادت از بزرگان اهل‌بیت بوده است.
بنا بر روایات، حضرت عباس (ع) بدنی قوی، قدی بلند و صورتی زیبا داشته است و به همین دلیل ایشان را «قمر بنی‌هاشم» می‌خواندند.
یکی دیگر از فضایل بارز حضرت ابوالفضل شجاعت بی‌مانند ایشان است. برخی نیز کرم و بخشش را از دیگر فضائل آن حضرت عنوان کرده‌اند، تاجاییکه که این خصیصه در میان مردم ضرب‌المثل بوده است.
به گفته برخی پژوهشگران، درباره زندگی حضرت عباس تا قبل از واقعه کربلا، اطلاعات تاریخی چندانی در دسترس نیست. تنها ماجرایی که از زندگی ایشان نقل شده حضور در جنگ صفین است و دیگر آنچه وجود دارد مربوط به واقعه کربلا است.
ایراد خطبه در مکه
برخی منابع آورده‌اند حضرت عباس در روز هشتم ذی‌الحجه، خطبه‌ای را بر بالای بام کعبه ایراد کرد و در آن با اشاره به جایگاه امام حسین و معرفی یزید به عنوان شراب‌خوار، به بیعت مردم با یزید انتقاد کرد؛ آن حضرت در این خطبه گفت: «تا زمانی که زنده هستم اجازه نخواهم داد کسی حسین (ع) را به شهادت برساند و تنها راه شهادت امام، کشتن من است.»
حضور در واقعه کربلا
حضرت ابوالفضل از برجسته‌ترین شخصیت‌های قیام امام حسین بود. ایشان پرچمدار لشگر امام حسین بود و در زمان قیام کربلا، 34 سال سن داشت.
روایت است هنگامی‌که دشمن آب را بر کاروان امام حسین بست، امام، حضرت ابوالفضل را همراه با تعدادی پیاده و سواره، راهی شریعه فرات کرد تا آب بیاورند. آنان شبانه تا نزدیک شریعه رفتند، اما عمروبن‌حجاج و یارانش مانع رسیدن آنها به شریعه شدند، اما حضرت عباس و همراهانش آنها را عقب رانده و خود را به شریعه رساندند و مشک‌ها را پر از آب کردند. به هنگام بازگشت از شریعه عمروبن‌حجاج و یارانش، به آنها حمله کردند، عباس و دیگر سوارکاران نیز راه را بر دشمن بستند تا آنان که پیاده بودند آب را به کاروان برسانند.
پاسخ به امان نامه دشمن
وقتی شمربن‌ذی‌الجوشن نامه جنگ با امام حسین یا تسلیم شدن ایشان را از عبیدالله‌ابن‌زیاد گرفت، به دلیل هم قبیله بودن با مادر حضرت عباس، از ابن زیاد برای فرزندان ام‌البنین امان‌نامه‌ای گرفت و آن را به اردوگاه امام حسین فرستاد. در امان نامه نوشته شده بود «شما در امانید؛ خودتان را با حسین به کشتن ندهید و از امیرالمؤمنین یزید اطاعت کنید.»
اما عباس و برادرانش قبول نکردند و در پاسخ گفتند: «ای دشمن خدا، آیا به ما می‌گویی از دشمن اطاعت کنیم و دست از یاری برادرمان برداریم؟»
شهادت حضرت ابوالفضل العباس (ع)
روایات مختلفی از نبردهای ابوالفضل العباس در روز عاشورا و چگونگی شهادت ایشان گزارش شده است. بر اساس برخی منابع، حضرت عباس تا شهادت آخرین نفر از یاران امام حسین به میدان نرفته است، اما برخی تاریخ‌نویسان دیگر عباس را آخرین کسی نمی‌دانند که به میدان جنگ رفته است.
به گفته بعضی مورخان، امام حسین و ابوالفضل العباس با هم به میدان رفتند، امام حسین زخمی شد و به خیمه بازگشت و عباس به تنهایی جنگید و به شدت زخمی شد و دیگر توان پیکار نداشت. در این حال «زید‌بن‌ورقاء‌حنفی» و «حکیم بن طفیل سنبسی» ایشان را به شهادت رساندند.
بر اساس روایت برخی دیگر از مورخان، پس از شهادت همه یاران امام حسین، عباس (ع) به قصد آوردن آب برای خیمه‌ها، به سمت شریعه فرات رفت و توانست از میان دشمنان خود را به شریعه برساند. روایت است وقتی ایشان وارد شریعه فرات شد، دستانش را پر از آب کرد تا بنوشد، اما وقتی به یاد تشنگی حسین و کاروانش افتاد، آب را رها کرد و با لب تشنه به همراه مشکی پر از آب از فرات بیرون آمد. در راه برگشت، دشمن به او حمله کرد. عباس (ع) در حالیکه با دشمن نبرد می‌کرد و به سمت خیمه‌ها می‌رفت، «زید‌بن‌ورقاء‌حنفی» ضربه‌ای به دست راست ایشان وارد کرد. حضرت با دست دیگر به نبرد با دشمن ادامه داد، در این هنگام «حکیم بن طفیل سنبسی» ضربه‌ای به دست چپ عباس (ع) وارد کرد و بعد از آن با ضربه‌ای به سر ایشان، آن حضرت را به شهادت رساند.
روایت است وقتی ابوالفضل العباس به شهادت رسید، امام حسین در حالیکه در کنارش زانو زده بود و می‌گریست فرمود: «اکنون کمرم شکست.»
قبر حضرت عباس (ع) در شهر کربلا بوده و یکی از مهم‌ترین زیارتگاه‌های شیعیان است. حد فاصل حرم حضرت عباس و حرم امام حسین (ع) را بین‌الحرمین می‌نامند.
